CÂY ĐẬU XANH

Giới thiệu về cây đậu xanh

Cây đậu xanh không chỉ là một loại cây lương thực quen thuộc trong đời sống người Việt, mà còn được xem là nguồn thực phẩm – dược liệu quý giá nhờ hàm lượng dinh dưỡng dồi dào và công dụng tuyệt vời đối với sức khỏe. Hãy cùng Phú Minh Tâm tìm hiểu sâu hơn về đặc điểm, cách trồng và giá trị của cây đậu xanh trong bài viết dưới đây.

Cây đậu xanh là gì?

Đậu xanh hay còn gọi là đỗ xanh, có tên khoa học là Vigna radiata (L.) R. Wilczek, là loại cây họ đậu có nguồn góc từ Ấn độ, sau đó được trồng rộng rãi ở các nước Nam Á và Đông Nam Á. 

Từ xa xưa, đậu xanh đã gắn bó với người Việt trong ẩm thực, y học cổ truyền và đời sống kinh tế, mang giá trị cao cả về dinh dưỡng lẫn kinh tế nông nghiệp.

Phân loại khoa học (Scientific classification)

Đặc điểm của cây đậu xanh 

• Thân cây: Cây đậu xanh thuộc cây thân thảo, mọc đứng, dạng bụi, thân phủ đầy lông mềm
• Lá: Lá có màu xanh đậm, mọc kép có lông ở 2 mặt.
• Hoa: Hoa mọc ở kẽ lá thành chùm, có màu vàng hoặc màu xanh lục.
• Quả: Quả đậu có hình trụ dài, khi còn non có màu xanh có lông, khi chín chuyển sang màu nâu, nhẵn. Hạt nhiều có màu lục.

Mô tả
Đậu xanh hà cây thân thảo nhỏ, mọc đứng, sống hằng niên.

• Thân: Cao 40 – 80 cm tùy thuộc vào giống và cách trồng. Trong điều kiện canh tác tốt cây đậu càng cao cho năng suất càng tốt (nếu không bị đỗ ngã).
• Rể: Gồm 1 rễ cái và nhiều rễ phụ. Đất xốp thoáng rễ có thể mọc sâu đến 40 cm, nhờ đó cây chịu hạn tốt hơn. Rễ đậu xanh chịu hạn khá nhưng chịu úng rất kém, nhất là cây còn nhỏ (0 -25 ngày sau gieo). Từ 15 ngày sau khi gieo, rễ đã có nốt sần hữu hiệu cho cây.
• Cành: Cây đậu xanh phát triển nhiều cành cấp 1 từ thân chính, một số cành cấp 1 phát triển thêm cành cấp 2. Đa số hoa và quả phát triển trên thân chính và cành cấp 1, rất ít quả trên cành cấp 2.
• Lá: Khi mới mọc, cây có 2 lá đơn nhỏ, sau đó là các lá kép. Mỗi lá kép có 3 lá đơn, có lông ở cả hai mặt. Các lá ở ngọn cần thiết để nuôi trái và hạt nên phải được chăm sóc kỹ để ngừa sâu bệnh. Hai lá đơn đầu tiên dễ bị dòi đục thân tán công nên cũng cần xịt thuốc kịp lúc.
• Hoa: Từ 18 – 21 ngày sau khi gieo, đậu xanh đã bắt đầu có nụ hoa nhưng nụ còn rất nhỏ, nằm khuất trong vảy nhỏ (gọi là mỏ chim ) ở các nách lá. Nụ hoa phát triển từ các chùm hoa mọc ở kẻ lá, mỗi chùm có 16 – 20  hoa màu vàng lục, nhưng thường chỉ đậu 3 – 8 quả. Hoa nở từ 35 – 40 ngày sau khi gieo.Hoa màu vàng lục mọc ở kẽ lá.
• Quả: Quả đậu xanh thuộc loại quả giáp, hình trụ thẳng, mảnh nhưng số lượng nhiều, có lông. Từ lúc nở, quả bắt đầu phát triển và chín sau 18-20 ngày. Quả non có màu xanh, nhiều lông tơ, khi già có màu xanh đậm và khi chín có màu nâu đen hay vàng và ít lông. Mỗi quả có khoảng 5-10 hạt.
• Hạt: Hạt hình tròn hơi thuôn, kích thước nhỏ, đường kính khoảng 2-2,5 mm, màu xanh, ruột màu vàng, có mầm ở giữa. Các giống thường có hạt màu xanh mỡ (bóng) hay mốc (có những giống hạt vàng, nâu hay đen), 1000 hạt nặng 30 – 70 g. Các giống hạt xanh bóng, có trọng lượng 1000 hạt nặng hơn 55 (g) thích hợp để xuất khẩu. Hạt đậu xanh có nhiều giá trị dinh dưỡng. Trong 1 hạt có 24 % protein, 2- 4 % chất béo, 50 % đường bột, nhiều sinh tố B và P.

Cây đậu xanh phát triển ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, độ cao từ vùng đồng bằng đến 1.850 mét. Là cây đậu đỗ quan trọng đứng hàng thứ ba sau đậu nành và đậu phụng (2 loại cây công nghiệp ngắn ngày). 

Nguồn gốc và phân bố

Cây đậu xanh có khả năng thích ứng rộng, chịu hạn khá và có thể thích nghi với các vùng có điều kiện khắc nghiệt. Ở châu Á cây đậu xanh được trồng nhiều ở các quốc gia như: Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka, Nepal, Trung Quốc, Mianma, Thái Lan, Việt Nam, Campuchia, Lào, Philippines, Malaysia và Indonesia. 

Ở Việt Nam đậu xanh được trồng trong khắp cả nước từ Bắc vào Nam. Đây là loài cây rau và thực phẩm quan trọng và là một loại đậu có giá trị đặc biệt trong văn hóa ẩm thực Việt Nam.

Thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của đậu xanh

Thành phần dinh dưỡng trong 100g hạt đậu xanh khô:

Thành phần dinh dưỡng trong 100g giá đậu xanh tươi:

Trong 100g ăn được, hạt đậu xanh có chứa khoảng 62-63% carbohydrate và 16% chất xơ, 24% protein, 1% béo, và cung cấp khoảng 340 kcal (Wenju Liu 2007).

Carbohydrate trong hạt đậu xanh gồm chủ yếu là tinh bột (32-43%), với lượng amylose chiếm khoảng 19.5 – 47%. Nguồn tinh bột dồi dào trong đậu xanh đã được ứng dụng rộng rãi vào thực tiễn sản xuất.

Ngoài ra, trong đậu xanh còn chứa nhiều loại đường, chủ yếu là saccharose, trong đó hàm lượng glucose chiếm ưu thế hơn so với fructose, và một số đường khác như raffinose, arabinose, xylose, galactose.

Đậu xanh có giá trị sinh học tương đối cao vì trong thành phần của nó có 20 acid béo trong đó chứa nhiều acid béo chưa no không thay thế như acid linoleic và acid linolenic. Ngoài ra trong đậu xanh còn có một lượng đáng kể các chất phophatit. Tuy nhiên, do đặc điểm chứa nhiều acid béo chưa no nên chất béo của hạt dễ bị oxy hóa tạo ra mùi ôi khó chịu, vì vậy trong quá trình chế biến cần quan tâm đến vấn đề này.